Jak można pomóc dziecku przejść przez nowotwór, gdy jest nastolatkiem?

Rozpoznanie choroby nowotworowej w okresie dojrzewania jest źródłem silnego dystresu w życiu młodego człowieka, na które nakładają się dwa rodzaje kryzysu: kryzys rozwojowy oraz kryzys utraty zdrowia i zagrożenie dla życia.

Trudne zadania rozwoje stojące przed nastolatkiem, a także oczekiwania otoczenia, przerastają jego aktualne możliwości radzenia sobie, stając się źródłem wielu napięć i konfliktów. To czas indywidualizacji i separacji, z jednoczesną potrzebą możliwości powrotu do bezpiecznej przystani, jaką stanowią dla niego rodzice czy inni opiekunowie. Nastolatek doświadcza wyjątkowo skrajnych i zmiennych emocji, potrafi być agresywny wobec najbliższych, stara się maksymalnie przesuwać granice w relacji z rodzicami i testuje ich niemalże na każdym kroku. Zadaniem rodzica jest wytrzymaniem tej próby, ponieważ dla nastolatka jest to próba miłości, bycia ważnym i zauważanym. Najistotniejszą rolę w życiu młodego człowieka w tym okresie ogrywają rówieśnicy i środowisko szkolne, rodzice odchodzą na dalszy plan.

Stały kontakt z rówieśnikami korzystnie wpływa na leczenie 

Diagnoza nowotworu uniemożliwia adolescentom realizację najważniejszych potrzeb i celów okresu dorastania: akceptacji społecznej i samodzielności. Konieczność długotrwałych hospitalizacji oznacza nagłe wyrwanie ich ze środowiska rówieśników i zrzeczenie się niezależności na rzecz opieki ze strony rodziców i personelu medycznego. Poczucie wyobcowania wiąże się z silnym uczuciem lęku o utratę relacji z rówieśnikami i obawę przed odrzuceniem. Dlatego tak ważnym jest utrzymanie regularnych kontaktów z przyjaciółmi i budowania bliskich z nimi relacji (stacjonarnych lub online). Jeśli nastolatek czy nastolatka są w bliskim związku z partnerem, należy to wzmacniać, gdyż daje to im poczucie zachowania pewnego poziomu „normalności”, bycia kochanym i ważnym, przez co motywuje do stosowania się zaleceń lekarskich.

O chorobie warto mówić wprost

Leczenie przeciwnowotworowe zagraża poczuciu własnej atrakcyjności, niezwykle istotne dla tego wieku. Utrata włosów oraz rozstępy skórne w przypadku dziewcząt oraz znaczny spadek wagi u chłopców stanowią czynniki silnie zagrażające ich samoocenie oraz wywołują poczucie wstydu. Zachęcanie do wyrażania emocji czy obaw z tym związanych daje nastolatkom poczucie akceptacji i zrozumienia. Istotne znaczenie mogą mieć również relacje i innymi nastolatkami z oddziału, umożliwiające zwierzenia i otrzymanie wsparcia społecznego tak ważne w tym wieku.

Na poziomie emocjonalnym choroba nowotworowa powoduje pojawienie się frustracji, buntu, gniewu, lęku, rozpaczy i smutku. Nastolatek próbuje sobie radzić z emocjami, uruchamiając zachowania obronne, których głównym zadaniem jest przystosowanie i oswojenie się z sytuacją (np. wyparcie czy zaprzeczenie). Niestety możliwe jest także pojawienie się mechanizmów obronnych, które taką adaptację utrudniają i realnie zagrażają procesowi zdrowienia (zachowania agresywne, regresja, rezygnacja).

Nastolatek przeżywa chorobę podobnie jak osoba dorosła

Na poziomie poznawczym nastolatek myśli już w sposób podobny do dorosłego i tak też chce być traktowany. Jest świadomy skutków swojej choroby, dlatego chce decydować o sobie i uczestniczyć w rozmowach medycznych. Oczekuje zatem od personelu medycznego profesjonalnego traktowania i szacunku, dostarczenia niezbędnych informacji i umożliwienia aktywnego włączenia się w proces rozwiązywania pojawiających się problemów. U swoich rodziców czy opiekunów poszukuje natomiast wsparcia i zrozumienia, a nie nadopiekuńczości. Adolescenci chcą więcej poczucia sprawczości i decyzyjności. Gdy czują się zbyt kontrolowani przez rodziców, uwikłani w ich stany emocjonalne czy wyobrażenia o chorobie, proces adaptacji jest utrudniony, czasem wręcz niemożliwy.

Choroba nowotworowa nastolatka stanowi dla niego (oraz jego bliskich) doświadczenie ekstremalnie trudne i traumatyzujące. Silne reakcje emocjonalne, nieadaptacyjne mechanizmy obronne, negatywne przekonania na temat choroby, wyrwanie z naturalnego środowiska rówieśników, przerwanie realizacji zadań rozwojowych stanowią istotne czynniki do wystąpienia załamania odporności psychicznej, dezorganizacji zachowania i nieprawidłowości w funkcjonowaniu młodego człowieka. Dlatego istotne znaczenia ma zidentyfikowanie zasobów nastolatka, które pełnią ochronne rolę dla jego funkcjonowania i umożliwią wystąpienie pozytywnych aspektów wynikających z choroby w postaci potraumatycznego rozwoju. Do zasobów można zaliczyć zarówno jego cechy osobowościowe (m.in.: otwartość, humor, autonomia, ekstrawersja, asertywność, strategie radzenia sobie) jak i czynniki rodzinne (styl wychowania i wkład obojga rodziców, jasne granice dziecko-rodzic,) oraz społeczne (m. in.: przynależność do grupy rówieśniczej, pomoc nauczycieli, inspirowanie do rozwoju roli społecznej, brak dyskryminacji w szkole).